zondag 16 oktober 2016

celluloid: ceci n'est pas une cigarette

Sandra Gibson & Luis Recoder: Available Light | João Maria Gusmão & Pedro Paiva: Pipe

De digitale revolutie heeft ons veel gebracht, maar dat ouderwetse analoge filmbeeld met zijn zinderende ‘kodakkleuren’ en levendige korrelstructuur is door nog geen enkele dvd of blue-ray geëvenaard. Geen wonder dat er nogal wat kunstenaars zijn die werken met de eigenschappen van analoog filmmateriaal en het toverapparaat waarmee dat ouderwetse medium tot leven wordt gewekt: de filmprojector. In EYE Amsterdam bezochten we vandaag een fijne expositie waarin voornamelijk ratelende 16 mm-projectoren en loop-kastjes de sfeer bepalen. Celluloid gaat over de fysieke kwaliteiten van 'echt' filmmateriaal, waarbij dat materiaal zelf het verhaal vormt in plaats van dat het de drager is van een narratief – pure film dus, geen cinema. Die restrictie blijkt niet voor elk werk in de expositie te gelden: Bending To Earth van Rosa Barba en publiekstrekker FILM van Tacita Dean zijn toch vooral verhalen op film – en daarmee wat ons betreft het minst interessant in dit kader. Veel spannender is Rosa Barba’s installatie waarin twee projectoren hun lenzen als in een dialoog op elkaar richten, met dramatisch schaduwspel (‘oerfilm’) tot gevolg. Of de projector van Sandra Gibson & Luis Recoder die een filmrol stukje bij beetje uitspuugt zodat een grote spaghettiberg aan beeldmateriaal ontstaat.

Gibson & Recoder tonen ook Available Light, de meest ‘pure’ manifestatie van film in de expositie – en daarmee tevens het hoogtepunt ervan: drie projectoren die elk een rol film afspelen waarop het beeld enkel en alleen is ontstaan door kortstondige blootstelling van het filmnegatief aan licht, om het daarna meteen te ontwikkelen. Het resultaat: zinderende, vibrerende kleurvlakken in rood/geel, blauw/groen of grijs/lila. Alsof het oeuvre van Mark Rothko tot leven komt – maar dan op zijn kant (en met hier en daar een vlek of kras.) De ruim twintig mooi opgestelde 16 mm-projecties van João Maria Gusmão & Pedro Paiva – feitelijk een tentoonstelling van zichzelf – variëren van enkele minuten tot ruim een kwartier. De kortste zijn het interessantste: registraties van schijnbaar banale zaken die, omdat ze in extreme slow motion zijn geschoten, heel bijzonder worden. In Ventriloquism staat een sculptuur van de heilige Dionysius, zijn afgehakte hoofd in zijn handen, naast een kruik waaruit een straal water (of wijn?) spuit. In een ander fraai filmpje zien we een man en profile die een sigaret rookt terwijl de achtergrond langzaam achter hem verschuift, waardoor de in zijn donkere kroeshaar geverfde Magritte-pijp pas in tweede instantie opvalt. Het mooist van deze miniatuurtjes, maar daar heten we dan ook Polderlicht voor, vinden we de drie projecties op rij waarin groepjes TL-buizen in een wat verwaaide lampenwinkel worden getoond: de normaal nauwelijks zichtbare flikkering van de buizen is flink vertraagd, met hallucinerend resultaat.